Ikki oylik (davridan boshlab bolada oddiy ranglarni ajratish, 3-4 oyligidan boshlab, csa predmetlarning shaklini ajratish layoqati yuzaga kela boshlaydi. Go‘dak bola 2 oylik vaqtidan boshlab, o‘z onasining yuzini va ovozini o‘zgalarnikidan ajrata boshlaydi. 2-3 oylikdan boshlab esa, onasining tabassumini va kulgusiga tabassum va turli harakatlar bilan javob qaytaradi. 3-4 oyligidan boshlab, bolalar yaqinlariga o‘z harakatlari bilan ko‘rish, eshitish yoki gapirishni xohlayotganligini ko‘rsatadilar. 8 oyligidan boshlab esa, bola o‘zgacha muhit va begonalar qo‘liga tushsa, o‘z xavotirini yig‘ishi orqali namoyon etadi. Bu xavotir 14-18 oyligida asta-sekinlik bilan kamaya boshlaydi. 2-3 oylik bolalarda yuzaga keladigan narsalarni ushlay olish harakatlarining shakllarini ularda predmetlarning shakli va hajmini idrok qilishlarini rivojlantirishga olib keladi. Bir yoshga yetgan bolada atrof muhitni bilishga qiziqishi va rivojlanayotgan bilish faolligi ko‘zga (tashlanadi. Go‘dak bolalar jismoniy jihatdan tez rivojlanishi bilan birga psixik jihatdan ham juda tez rivojlanadilar. Chaqaloq bolalar psixikasining rivojlanishi, birinchidan, an`alizatorlarning takomillashuvi bilan bog‘liq bo‘lsa, ikkinchidan, mustaqil harakatlarining o‘sishi bilan bog‘liqdir. Nihoyat, uch oylik bola atrofidagi juda kop narsalardan odamni farqlaydigan va odamga nisbatan qandaydir boshqacha reaksiya qiladigan bo‘ladi. Uch oylik bola oldiga kelgan odamga tikilib, emotsiomd munosabatda bo‘la boshlaydi. Atrofidagi odamlarga uzoq vaqt tikilib qaraydi. Lablarini harakatlantirib, tilini aylantirib, go‘yo odamrarning nutqiga taqlid qilmoqchi bo‘ladi. Ana shu davrdan boshlab bolalar bilan imkoni boricha mehribonlik ohangida gaplashib turish kerak. Ana shunday munosabatlar natijasida bolada qandaydir aktivlik, kattalarga talpinish reaksiyasi yuzaga keladi. Go‘dak bola yoshiga to‘lguncha juda ko‘p harakatlarni o‘zlashtirib oladi. Bolaning qiladigan turli-tuman harakatlari orasida qo‘l harakatlari psixik taraqqiyoti uchun muhim bo‘lgan harakatlardir. To‘rt oylik bola narsalarga qo‘l cho‘zadigan bo‘ladi, ammo u hali o‘zining qo‘l harakatlarini idora qila olmaydi. Bola besh oylik bo‘lgach, narsalami ushlab, uni paypaslab, timirskilab ko‘radigan bo‘ladi Bolaning qo‘l harakatliari atrofidagi narsalarni bilish quroliga aylanadi, chunki u narsalarni paypaslab, timirskilab ko‘rish orqali ulanmig ayrim xususiyatlarini bilib oladi. Bolaning psixik taraqqiyotida murakkab harakatlarni egallab borishi juda katta rol o‘ynaydi. Bola olti oylik bo‘lgach, mustaqil o‘tira oladigan bo‘ladi. Bola o‘tira boshlagandan so‘ng uning nazar doirasi kengayib, unda yangidan-yangi taassurotlar paydo bo‘ladi. Bola ko‘z o‘ngida yangi taassurotlarning paydo bo‘lishi idrok, diqqat, xotira kabi psixik jarayonlarning rivojlanishiga katta yordam beradi. Bola sakkiz oylik bo‘lgach yana bir talpinishga bo‘lgan harakatni, yani emaklashni boshlaydi. Bola psixikasining rivojlanishida bu yangi harakatning ahamiyati kattadir. Emaklay boshlagach, bolaning atrofidagi narsalai bilan munosabatda bo‘lish imkonoyati kengayadi. Natijada mustaqil harakat qilib, yangidan yangi narsalami taniy boshlaydi. Bolani hamma narsa qiziqtiradi. U bir narsani olib ikkinchi narsaga urib taqillatadi va chiqayotgan ovozga quloq soladi. Odatda bu yoshdagi bolalar biror narsaning qopqog‘ini ochib yopishni yoqtiradilar. Bunday harakatlar bolaning qo‘l muskullarini mustahkamlaydi va narsalaming turli xossalarini bilib olishga yordam beradi. Og‘ir kasallikka uchramay, jismoniy jihatdan sog‘lom o‘sgan bola 9-10 oylik bo‘lganda yura boshlaydi.Bolalarning mustaqil tarzda yuraboshlashi, uning hayotida nihoyat katta hodisadir. Bola yura boshlagandan so‘ng uning psixik taraqqiyoti uchim ham juda katta imkoniyatlar yuzaga keladi. Yura boshlagan bolaning faolligi кtta bo‘lgan sayin ortib, erkin harakat qilisli doirasi kengayadi. Bemalol yura oladigan bola tor uy doirasidan tashqariga chiqish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu esa idrok doirasini kengaytirib mazmumdor bolishiga yordam beradi. Olti-yetti oylik bolalarda taqlid qilish harakatlari paydo bo‘la boshlaydi. Bola psixikasining taraqqiyotida taqlidning roli juda kattadir. Bola juda ko‘p harakatlarni va nutqni asosan taqlid qilish orqali egallaydi. Bolani besh-olti oylikdan boshlab nutqni tushunishga o‘rgata boshlash lozim. Buning uchun bolaga o‘yinchoq yoki hiron narsani bir necha marta nomini aytib ko‘rsatish kerak. Keyinchalik bolaga ba`zi narsalaniing nomi aytilganda, u ko‘zlari bilan shu narsani qidirib topadigan bo‘ladi. Bu narsa bolalarning kattalar nutqini tushuna boshlashidan darak beradi. Bola nutqini ozmi-ko‘pmi tushuna boshlaganidan so‘ng unga faqat narsalarning nomi emas, balki ayrim sodda harakatlar nomlarini o‘rgata boshlashi lozim. Harakatning nomini og‘zaki takrorlab ayni vaqtda shu harakatning bajarilishini ham bir necha marta ko‘rsatilsa, bola harakatning nomini eshltishi bilan uni bajarishga o‘rganadi. Masalan, chapak-chapak, deb takrorlab turib chapak chalinsa bola shu so‘z aytilishi bilan chapak chaladigan, yosh bolaga “assalom alaykum”, deb ta`zim qilib ko‘rsatilsa, bola shu so‘zni cshitishi bilan ta`zim qiladigan bo‘ladi. Bola ayrim so‘zlarga tushuna boshlagach, kattalar bilan ko‘proq aloqada bo‘lishni xohlaydi. Ana shundan foydalanib, bola bilan imkoni boricha ko‘proq munosabatda bo‘lishga, uning nutqini o‘stirishga harakat qilish lozim. Buning eng oson yo‘li bola bilan mashg‘ul bo‘lgan paytda unga eng sodda so‘z elementlarini to‘g‘ri ayta bilishni o‘rgatishdir.Kuchukning rasmini ko‘rsatib “mana, vov-vov”, mushukning rasmini ko‘rsatib, “mana, miyov-miyov”, xo‘roz yoki lovuqning rasmini ko‘rsatib, “mana ku-ku” deyish kerak.Bunda bolalar "vov-vov”, “miyov-miyov”, “kuk-ku” kabi so‘z elementlarini ravon lalafliiz qilishga o‘rganadilar. Bundan tashqari 9-10 oylik bolalarga o‘z (a`zolarining nomlarini ham o‘rgata boshlash kerak. Bolaga - "mana og‘zi”, “mana ko‘zi”,“mana qoshi”, “mana qo‘li” deb bir necha marta takrorlab ko‘rsatilgandan keyin, bola o‘z a`zolarining momini aytish bilan ularni birin-ketin ko‘rsatadigan bo‘ladi. Keyinchalik bolalarda ana shunday sodda so‘zlarni umunlashtirish qobilyatini ham o‘stIrish kerak. Bolaga “oyingning ko‘zi qani”, “qo‘g‘irchoqning burni qani”, “akangning qo‘li qani?” kabi savollar berilsa, bola a`zolarini to‘g‘ri ko‘rsatishga o‘rganadi. Bola dastlabki paytlarda tilga tushuna boshlashi katta odamlarning talaffuz intonatsiyalari va Implariga ko‘rsatib qiladigan ishora harakatlari bilan bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun hali yoshiga to‘lmagan bolalar har bir so‘zni shu so‘z orqali ifodalangan konkret narsalar bilan bog‘lay olmaydilar. .Bir yoshga to‘lgan davrdan boshlab bolalarga ayrim gigienik odatlami singdirib borish kerak. Odat qanchalik yoshlikdan boshlab singdirilsa, u shunchalik mustahkam, ya`ni odamning qalibiga shunchalik chuqur joylashadi. Bolalarga dastavval ozodalik odatlarini singdirib borish kerak. Buning uchun ovqatlantirishdan oldin, bolaning oldiga fartukcha yoki sochiqcha tutub qo‘yish va ovqatni qoshiqda oz-ozdan olish kerak. Agar ovqat bolaning og‘iz atroflariga surkalib tegib ketsa, shu zahotiyoq artib turish kerak. Ana shulaming hammasi so‘z bilan ifodalab bajarilsa, bola zehn solib turadi va tez orada shunga odatlanib qoladi. Keyinchalik ovqatlanishdan oldin fartukcha yo sochiq tutmasarigiz, bolaning o‘zi talab qiladigan bo‘ladi.
Go‘dak dunyoga kelar ekan, tabiiyki, ma’lum muddat organizmining mutlaqo notanish muhitga moslashish jarayonini boshdan kechiradi. Ya’ni, issiqqina, xavf-xatarlardan holi ona qornidan yorug‘ dunyoga qadam ranjida qiladi. Bu paytda nafas olish va ovqatlanishdan tortib, ko‘rish, harakatlanish va boshqa ko‘plab fiziologik jarayonlar butunlay o‘zga bir shaklga almashinadi. Psixotahlilchilarning so‘zlariga qaraganda, bu paytda olingan har qanday tan jarohati insonga umr bo‘yi hamrohlik qiladi.
Shaxsiy “men”ni anglash bosqichi hisoblangan 3 yoshda ko‘pchilik bolalar kattalar va tengdoshlari bilan ijtimoiy munosabatlarni o‘rnatishda qiyinchiliklarga duch keladi. Mashhur nemis psixologi Elz Keler “Uch yoshli bola shaxsiyati” nomli ishida mazkur davrda turgan bolalar ruhiyatiga xos o‘zgarishlarning yetti ko‘rinishini sanab o‘tgan. Uning fikricha, bu bosqichda negativizm, ya’ni bir odamning boshqa kishilar bilan munosabatlarida salbiy reaksiya kuzatilib, bola kattalarga bo‘ysinishni istamaydi. Shu bilan birga, injiqlik, qaysarlik, o‘zboshimchalik, e’tiroz bildirishlar, kattalarni qadrsizlantirishga urinish va bolalar despotizmi (zo‘ravonligi) kuzatilib, ko‘pincha undan “men o‘zim” iborasini eshitish mumkin. Noto‘g‘ri tarbiya natijasi o‘laroq, bolaning javob reaksiyasi ba’zi hollarda o‘ta salbiy holatlarni keltirib chiqarishi mumkin. 6-7 yoshga kelib bolada tishlarning almashishi, yuz qiyofasining o‘zgarishi, bola tanasining tez o‘sishi, organizmi chidamliligining ortishi, mushaklarning quvvatga to‘lishi, harakatlar muvozanatining takomillashuvi kuzatiladi. 3 yoshlilar inqirozi paytida bola o‘zining mavjudligini, menini anglab yetgan bo‘lsa, bu yoshga kelib ijtimoiy munosabatlardagi o‘z o‘rnini topishga harakat qila boshlaydi. Ya’ni, mavjudlikdagi “men”dan ijtimoiy “men” sari qadam tashlanadi. Maktabgacha yoshdagi bola o‘z-o‘ziga “men mehribonman”, “men qiynalayapman”, “men yomon ish qilayapman” degan so‘zlarni ayta oladi. O‘z harakatlariga nisbatan ongli yondashib, eski qiziqishlar o‘rniga yangilari bilan shug‘ullana boshlaydi. Biroq bolada hali hissiyotlarini boshqarish qobiliyati shakllanmagan bo‘ladi. Omadsizliklar zanjiri (o‘qish yoki kattalar bilan bo‘lgan munosabatlarda) norasolik, kamsitilish, o‘ziga ishonchning susayishi, kompetentlik, o‘ziga xosliklarning yo‘qolishiga olib kelishi mumkin. Bola ongli ravishda qandaydir rolni bajarish, avvaldan tayyorlangan, biroq unchalik haqiqatga mos bo‘lmagan qiyofalarga kirishga harakat qila boshlaydi. Bu paytda bola tarbiyasida og‘irlashib, uni boshqarish birmuncha qiyinlashadi. Mazkur davrda bola uchun eng zarur bo‘lgan narsa — hurmat. Agarda mazkur ehtiyoj qondirilmasa, u bilan o‘zaro tushunishga asoslangan munosabatlarni o‘rnatish qiyinlashadi. Shu bilan birga, ota-onasining odatiy buyruq va talablari bilan hisoblashib, muhokama qila boshlaydi, ayyorlik, o‘jarlikka moyil bo‘ladi. Tez-tez “nima uchun?”, “qanday?”, “nega?” degan savollarni bera boshlaydi. Mazkur yosh samimiylikning yo‘qolishi bilan ham xarakterli bo‘lib, bu bolaning har bir xatti-harakatiga ehtiyotkorlik va bosiqlik, sabr-toqat bilan javob berish lozimligini anglatadi.
6 yoshga kirgan bolaning o'qishga tayyorligi bor. L. S. Vygotskiy 6-7 yillik inqirozni ta'kidladi. L. S. Vygotskiyning yuqori martabali o'quvchisi bo'lgan tadqiqotlarga ko'ra, u o'zining uslubiyatlari, shubhasizligi, da'volari, sun'iy xatti-harakati bilan ajralib turadi. Bolada o'jarlik, negativlik namoyon bo'ladi. Xarakterning bu xususiyatlarini o'rganib chiqib, L.Vygotskiy bolalarrning o'z-o'zidan yo'qolganligini tushuntirdi. Ushbu davr mobaynida o'z mazmunliligi ham o'z tajribalarida paydo bo'ladi. Bolaning to'satdan o'zi boshdan kechirgan tajribasi borligi ma'lum bo'ladi. Farzandlar faqat ularnikiga tegishli ekanligini tushunadilar, tajribalar o'zlari uchun ma'no kasb etadi. Bu juda aniq bir neoplazaga bog'liq - tajribaning umumlashtirilishi, ya'ni uning atrofidagi dunyoga nisbatan munosabati o'zgaradi. Shu bilan birga, Bulutlar borgan sayin raqobatchilar sifatida qaralishi mumkin, chunki hozir ular kichikroq bolalar va undan ko'p bolalarmi? Jismoniy jihatdan ham bir narsa yuz beradi. Biroq, u og'ir tushadi yoki o'zini itaradi. Chanoq va og'riqli tizzalar o'sadi. Albatta, buning ortida jismoniy o'sish bor. Bundan tashqari, sizning rasmingiz o'zgartirildi. Ba'zan ertalab u oldimda yalang'och turadi va "Hee, ko'kragini qoqib qo'ydi!" deb qichqiradi.
Boladagi yetti yillik inqiroz.Yetti yoshdagi ota-onalar chaqaloqning xatti-harakatlarida keskin o'zgarishlarni sezishlari mumkin. Hech qanday sababsiz paydo bo'ladigan injiqlik, o'jarlik, izolyatsiya, mojaro, "kattalar" suhbatlariga kirish istagi bor. Biroq, bu vaqtgacha - 7 yil inqirozi - barcha bolalar boshdan kechirmoqda. Psixologlarning fikriga ko'ra, inqiroz davrlari inson rivojlanishining normal, ajralmas qismi hisoblanadi. 6-7 yoshga kelib, bola yangi ko'nikmalarni egallaydi, keng bilimlarga ega bo'ladi, uni bilish jarayoni ko'pincha butun oila uchun uzoq va qiyin bo'ladi.
Zamonaviy psixologiya yetti yillik inqirozning paydo bo'lishi uchun asos bo'lgan bir necha omillarni aniqlaydi:
• Bolaning yangi ehtiyojlari paydo bo'lishi. 7 yoshida u mustaqillik, tashabbuskorlik, faol fikrlashga muhtoj. Bolaning ularni amalga oshirishga tayyor emasligi yoki uning harakatlariga chek qo'yadigan va inqirozga olib keladigan ota-onaning taqiqlari.
• Bolaning yangi ijtimoiy mavqe - talaba maqomi to'g'risida xabardorligi. 7 yoshida u jamoatchilik bilan aloqalar dunyosidagi o'rnini o'zgartirganini tushunadi.
• Bolaning o'zini anglashidagi o'zgarishlar tufayli qadriyatlarni qayta baholash yuzaga keladi. yetti yoshli chaqaloqning psixologiyasi shundan iboratki, u yangi qadriyatlarga ega bo'ladi. Oldin u uchun muhim bo'lgan barcha narsalar: o'yinchoqlar, multfilmlar, uni o'ziga jalb qilishni to'xtatadi. 7 yoshida bolalar o'quv jarayoni, kattalar faoliyati bilan bog'liq bo'lgan narsalarga qiziqishadi.
Yosh inqirozi tufayli bolaning ham, uning ota-onasining ham hayoti qiyinlashadi. Kichkintoyning xatti-harakatlarida injiqlik, yaramaslik, odob-axloq namoyon bo'ladi. U klouning, xiralashgan, bema'ni yurishni, gapirishni, so'zlarni buzishni boshlashi mumkin. Inqiroz bolaning dunyoga bo'lgan munosabati keskin o'zgarishi bilan tavsiflanadi. Uning orzulari, orzulari va intilishlari tubdan o'zgarishi mumkin.Yetti yillik kontseptsiya o'z tajribalarini yaratadi. Endi u quvonch, g'azab, qayg'u nimani anglatishini tushundi. 7 yoshida hissiyotlar mantig'i paydo bo'ladi: chaqaloq xotiralarni, tajribalarni umumlashtira boshlaydi. Bolaning har qanday voqelikka bo'lgan ichki munosabati shakllanadi. Iqiroz bolalarning tezkorligini yo'qotish bilan tavsiflanadi. Psixologiya fani yetti yillik rejaning xatti-harakatlarida istak va xatti-harakatlardan tashqari, harakatga hissiy-semantik baho berish bilan ajralib turadi. 7 yoshli bola u uchun orzu qilingan narsaning ahamiyati nimada ekanligini allaqachon tushunishi mumkin. Etti yillik rejaning psixologiyasi o'z-o'zini anglash va o'zini o'zi anglash kabi tushunchalar bilan to'ldiriladi. Bu yoshda, bola uchun, unga kattalar tomonidan ko'rsatilgan hurmat, uning mustaqilligi va mustaqilligini tan olish juda muhimdir.Inqiroz davrida bolaning kattalarga nisbatan munosabati o'zgaradi. Uning uchun, endi kattalar nafaqat yaqin odam yoki do'st. Bola begonalar bilan qanday munosabatda bo'lishni tushunishni boshlaydi, ularga ishonmaydi. Ota-onalar etti yoshli bolalarni tarbiyalashda muammolarga duch kelishlari mumkin. Bolalar nazoratsiz bo'lib qolishi, atayin mojarolarga tushib qolishlari, uzoq vaqt o'zlariga qul bo'lib qolishlari mumkin. Ammo, yosh inqirozining barcha namoyonlari salbiy emas.
Maktabga kirishga tayyorlanib, u o'quv jarayoni bilan qiziqadi. 7 yoshli ba'zi bolalar katta yoshdagilarga kundalik ishlarida yordam berishdan mamnun. Barcha alomatlar ba'zi bolalarda talaffuz qilinishi mumkin, boshqalarida deyarli ko'rinmaydi. Ota-onalar 7 yil davomida inqiroz davrida chaqaloq bir qator muvaffaqiyatsizliklar yoki muvaffaqiyatlarning ta'siri ostida ijobiy va salbiy kabi barqaror kompleksni yaratishi mumkinligini bilishlari kerak. Bolaning inqiroz davrida sotib olgan o'zini pastligi, xafa bo'lgan o'zini o'zi qadrlashi yoki o'ziga xosligi, eksklyuzivligi hissi uning shaxsiyatining rivojlanishiga jiddiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Agar yetti yillik rejadagi xatti-harakatlardagi inqirozni sezsangiz, vahima qo'ymang. Ushbu alomatlar mutlaqo normal ekanligini unutmang, ular bolalarning psixologik rivojlanishining ajralmas qismi hisoblanadi. Ota-onalar qizi yoki o'g'lini tarbiyalashda rioya qilishlari kerak bo'lgan oddiy qoidalar bu davrni og'riqsiz omon qolishga yordam beradi. 1.Bolaning fikrini diqqat bilan tinglang, uning nuqtai nazariga qo'shiling. Shunday qilib, siz uning o'ziga bo'lgan hurmatini oshirasiz va o'z-o'zini hurmat qilishni kuchaytirasiz. Bolada mustaqillikni rivojlantiring, uning faoliyatini susaytirmang. Agar taqiqning sababini tushuntirib berolmasangiz, taqiqlamang. Muvaffaqiyatli bo'lsa, unga qiyin vaziyatlarda unga yordam berishingizga, sevgingizni, tushunishingizni va maqtovlaringizni ko'proq namoyish qiling. Yetti yoshli bolaga turli mavzularni muhokama qilganda gapirishga imkon bering. Uning nuqtai nazari bilan qiziqing. Agar biror narsada xato bo'lsa, uni tuzating, lekin tanqid qilmang. Bolaning barcha savollariga javob berishga vaqt ajrating. 7 yoshida, bolalar hali ham juda qiziquvchan, ular tom ma'noda hamma narsani bilishni xohlashadi, doimiy ravishda "nima uchun" deb so'rashadi. Kichkintoy yana savolni bersa ham, sabr bilan unga aytganingizni takrorlang. Ota-onalar tomonidan ishdan bo'shatilgan bolalar, ularni qiziqtirgan barcha narsalarni tushuntirib, intellektual va ijtimoiy ko'nikmalarni faol rivojlantiradilar, ular inqiroz alomatlariga osonlikcha toqat qiladilar. Bolaning o'ziga bo'lgan ishonchini kuchaytirish uchun uni eng kichik, sizningcha, yutuqlarga undang. Bu mustaqillikning jadal rivojlanishiga yordam beradi. Bolaning atrofidagi barcha odamlar unga bir xil talablar qo'yishiga ishonch hosil qiling. Etti yillik reja nima mumkin va nima taqiqlanganligini aniq tushunishi kerak.Kichkintoyingizga uning ehtiyojlarini ifoda etishni o'rgating, ichki hissiyotlarni namoyish eting. Biror kishining hissiy tajribasi uning hayotining tashqi tomoniga katta ta'sir ko'rsatishini unutmang.Agar ota-onalar etti yoshli xatti-harakatlarning namunasini ko'rsatishsa, yoshdagi inqiroz ancha osonlashadi. Kichkintoyning yonida g'azab, norozilik, kuchli xafagarchilik, achchiqlanishni ko'rsatmaslik kerak. Muloqot madaniyatini kuzatib borish kerak. Yomon odatlar ham joiz emas. Esingizda bo'lsin, bolaning xatti-harakati sizning harakatlaringizning aksidir.
• inqiroz har bir bolaning rivojlanishidagi muqarrar, ammo tabiiy davr;
• bu vaqt ba'zi bolalarda xotirjam, boshqalarida esa juda tez;
• inqiroz davrida asosiy narsa - bu ta'limdagi qiyinchiliklar emas, balki bolalarning o'z-o'zini anglashidagi o'zgarishlar;
• inqirozning boshlanishi bolaning yanada jiddiy mashg'ulotlarga va maktabda o'qishga ijtimoiy tayyorligini ko'rsatadi.
Har bir insonning hayotida, xoh u bola bo'lsin, xoh kattalar bo'lsin, vaqti-vaqti bilan inqirozlar ro'y beradi. Inqiroz ko'pincha avvalgi bosqichdan yangi bosqichga o'tishni anglatadi.Bolada inqiroz faoliyatning o'zgarishi bilan kuzatiladi, shuning uchun ko'pincha uning paydo bo'lishi sababi yangi qiziqish va bolaning ehtiyojlari bo'lishi mumkin: o'ynash, o'qish va hk. Psixologlar an'anaviy ravishda bolalarda bir nechta - bir yoshli, uch va etti yoshdagi bolalarni ajratib ko'rsatishadi. Ko'pincha ota-onalar 7 yillik inqirozni birinchi sinfdagi darslar bilan bog'lashadi. Oxir oqibat, bu yoshda ular bolasiga ma'lum umidlar bog'laydilar, shuning uchun u o'zining barcha harakatlari va maktab natijalari uchun javobgarlikni his qiladi. Bola yetti yoshida birinchi marta shunday vijdon tuyg'usini rivojlantiradi, uning paydo bo'lishi dastlab ota-onalar tomonidan belgilanadigan tarbiya maqsadlariga bog'liq. 7 yoshdagi inqiroz bu yoshdagi bolalarda yuzaga keladigan ruhiy va ijtimoiy o'zgarishlar bilan bevosita bog'liq. 7 yoshdagi inqiroz bolaning xatti-harakatlarida va bolalarning tezkorligini yo'qotishda namoyon bo'ladi. Bu davrda, ota-onalar bolasida qandaydir sun'iy va o'zini tutadigan xatti-harakatlarni sezishlari mumkin, chunki kattalarnikiga taqlid qilishni boshlagan yosh o'quvchilar. Ota-onalar inqirozning har qanday namoyon bo'lishiga jiddiy munosabatda bo'lishlari kerak, chunki beparvolik o'quvchining o'qish ko'rsatkichiga juda yomon ta'sir ko'rsatishi mumkin, bu uning beparvosi, o'zini past baho berishi va ba'zi hollarda nevroz ham rivojlanadi. Shuning uchun, bolasining hayotining bunday davrida g'amxo'r ota-onalar uni kuchli qo'llab-quvvatlashlari va unga yordam berishlari kerak.Bu deyarli har kuni asabiylashish va sababsiz g'azabning namoyon bo'lishi bilan tavsiflanadi. Bu yoshda, bolalar bir muncha vaqt davomida bir xil mashg'ulotlardan tobora ko'proq charchashadi. Shuning uchun bolangizni maktabga to'g'ri tayyorlash juda muhim, bu 7 yillik inqirozni engillashtirishi mumkin. Bugungi kunda bolani maktab faoliyatiga moslashtirishga qaratilgan ko'plab tayyorgarlik mashg'ulotlari mavjud.
Yetti yoshli bolaning beparvosi, dürtüselligi va tezkorligi, ularning harakatlarining intellektual motivatsiyasi va har qanday harakatlarning oqibatlari haqida fikrlar bilan almashtiriladi. U allaqachon o'z-o'zini hurmat qilish va o'zini qadrlashni shakllantiradigan his-tuyg'ularini va his-tuyg'ularini tushunishga qodir. Maktabga qatnash va kattalar tomonidan talab qilinadigan barcha bu psixologik neoplazmalar 7 yillik inqirozni keltirib chiqaradi.Ko'pgina hollarda, bolaning o'zi bu yoshdagi barcha qiyinchiliklarni engib, inqirozdan chiqib ketishga qodir, ammo shunga qaramay, bolaning hayotining ushbu davridagi farovonligi va holati ko'p jihatdan ota-onalarga bog'liq. Hech qachon bolaning yordamiga, agar u so'ramasa, yordam bera olmaydi. Mutaxassislarning ta'kidlashicha, ota-onalarning aralashuvidan ko'ra samarali yordam yo'q. 7 yoshdagi bolalarni tarbiyalashda ularga o'z harakatlarining barcha oqibatlarini yoki o'zlari tomonidan mutlaqo harakatsizlikni his qilishlariga imkon berish muhimdir.Maktabga birinchi tashriflari bilan siz bolangizning muvaffaqiyati bilan qiziqishingiz kerak, ammo hozirgi paytda bu uning uchun muhim bo'lgan o'qishdagi yutuqlari emas, balki yangi tanishuvlar va paydo bo'lgan qiziqishlar ekanligini tushunish kerak. Shu sababli, maktab fanlari va baholari haqidagi savollar ko'proq mos vaqtga qoldirilishi kerak. 7 yoshli bola uchun paydo bo'lish juda muhim rol o'ynaydi va agar u etarlicha baholanmasa, juda yomon. Bu erda bola har tomonlama maqtaydigan va rag'batlantiradigan ota-onalarga va yaqinlariga yordam bera oladi.Bolaning ota-onasi uni sevishi va unga muhtojligiga ishonchi unga 7 yoshli inqirozni osonlikcha engishga yordam beradi.
Har qanday inqiroz normal va mutlaqo tabiiy jarayondir. Boladagi etti yillik inqiroz dunyoqarashning o'zgarishi, uning xohish va ehtiyojlari tufayli yuzaga keladi. Agar kichkina odam o'zini g'alati, ba'zan qo'pol yoki tajovuzkor tutsa, u uchun unga ham qiyin bo'ladi. Voyaga etishning ushbu bosqichida bolalar ko'plab yangi his-tuyg'ularni his qilishadi, o'zlarini o'rganishni boshlashadi va darhol kattalar deb tasniflanadi.Shu bilan birga, ota-onasi unga hali ham go'dak kabi munosabatda bo'lishadi va maktabda, aksincha, mas'uliyatli va mustaqil shaxs sifatida. Natijada, bola o'z oilasiga qaror qabul qilish huquqini ko'rsatishga harakat qiladi va isyonni namoyish etadi. Qoida tariqasida, kichkina maktab o'quvchisining xatti-harakatlari mojarolar, qichqiriqlar va tortishuvlar bilan birga keladi. Bunday vaziyatda asosiy narsa - bu bolaning mustaqilligini qabul qilish va uni yangi, kattalar odam sifatida qabul qilishni o'rganish.
7 (yetti) yil inqirozi - namoyon bo'lishning sabablari va xususiyatlari
Psixikaning ishidagi o'zgarishlarga qo'shimcha ravishda, 7 yoshli bolaning inqirozi ham faol fiziologik o'zgarishlar bilan birga keladi. Tananing intensiv
kamolotga chiqishi miyaning yanada faol rivojlanishi bilan, aniqrog'i, miya yarim korteksi va frontal mintaqada. Bunday o'zgarishlar razvedkaning yaxshilanishiga ta'sir qiladi. Hozirgi paytda, doimiy aqliy rivojlanishga muhtoj bo'lgan bolalar, barcha yangi bilimlarni juda tez o'zlashtiradilar, mantiqni namoyish qilish kerak bo'lgan o'yinlarga ustunlik berishni boshlaydilar. Miya shakllanishining ushbu bosqichida kichik bir kishining gumanitar, matematik yoki ijodiy moyilligi darhol sezilarli bo'ladi.
Kichkina bolaning ruhiyati kecha yangi ish rejimiga o'tish, o'rganilmagan his-tuyg'ularni engish uchun juda qiyin. Bir oz katta bo'lish istagi va qanday bo'lishini bilmasdan, bola quyidagi xarakterli harakatlarga ega:
• kattalarni doimiy ravishda namoyish qilish (bola unga ko'chada o'zini quchoqlashiga yo'l qo'ymaydi, mustaqillik huquqi uchun kurashadi, qarorlar qabul qiladi, nima uchun oqsoqollar ko'rsatmalariga rioya qilish kerakligini tushunmaydi, agar u katta bo'lsa);
• o'jarlik (o'zlarining ishini isbotlash, aqliy afzalliklarini namoyish etish istagi);
• tanqidni rad etish (tanqidni qabul qilmaslik, miya rivojlanish jarayonida, psixikaning yaxlitligiga va o'z-o'zini hurmat qilishning normal rivojlanishiga putur etkazadigan salbiy ma'lumotlarni mustaqil ravishda blokirovka qiladi);
• g'ayritabiiylik, uslublar (yangi ijtimoiy rolni bajara olmaslikning namoyon bo'lishi, avvalgi yoshda ma'lumot etishmasligi).
Bolada 7 yoshli inqirozning sabablari omillardan mutlaqo mustaqil. Bolalar o'zlarining xatti-harakatlarining aksariyatini bilinçaltı darajada bajaradilar. Agar ushbu "tanqidiy" davr aniq etti yoshga to'lgan bo'lsa, unda bolaning rivojlanishi to'g'ri davom etmoqda. Bunday shaxslar allaqachon o'z mustaqilligini namoyish qilmaganlardan farqli o'laroq, allaqachon maktabga tayyor.
Agar bolada 7 yil davomida inqiroz bo'lsa, ota-onalarga o'zini qanday tutish kerakligi kichik shaxsning keyingi to'g'ri rivojlanishidagi eng muhim omillardan biri bo'lib qoladi. Bu yoshda, bolalar, garchi u ko'rinmasa ham, ota-onalarining fikrlarini diqqat bilan tinglang. Ular yolg'onga juda sezgir bo'ladilar, ammo samimiy his-tuyg'ularga emas. Bunday «tanqidiy» davrda amalga oshirilmagan ota-onalarning va'dalari, ularga nisbatan xafagarchilik umrbod saqlanib qoladi. 6-7 yoshida ota-onalar farzandiga axloqiy fazilatlarni singdirishlari va "yaxshi" va "yomon" tushunchalari o'rtasidagi farqlarni tushuntirishlari kerak. Umuman olganda, 7 yillik hayot inqirozi mutlaqo sezilmaydigan, og'riqsiz o'tib ketishi mumkin va hatto to'g'ri munosabatda bo'lganda bolada ajoyib insoniy fazilatlarni shakllantirishi mumkin. Buning uchun bir nechta asosiy qoidalarga rioya qilish kifoya: Afsuski, bu hayot davrida bola o'zining bolalikdagi aybsizligini yo'qotadi. Yaqinda u o'zining yoqtirmasligini yashirishni, yolg'on qayg'u yoki quvonchni va ayyorlikni ko'rsatishni o'rganadi. Shuningdek, u jamoada birga yashashga moslashadi, oiladagi o'rnini tushunadi. Bu sodir bo'lganda - yana bir asr inqirozi o'tdi. 6-8 yoshli bolaning xatti-harakatlarining sabablari Ushbu davrning asosiy va ajralib turadigan xususiyati - bu bolaning ko'rinishi shaxsiy fikrva asrab olish shaxsiy qarorlar. Bu taxminan 5 dan 9 yilgacha sodir bo'ladi. Agar 3 yoshida biz hozirgi paytda bolaning xohlagan yoki yoqtiradigan narsalarini amalga oshirish istagiga duch kelgan bo'lsak va bu istaklar tabiatan situatsion bo'lsa, 7 yoshga yaqinroq bo'lganida, bu istaklar uning shaxsiy fikriga aylanadi. U shunchaki bu kiyimlarni sotib olishni xohlamaydi. U uni sotib olishi kerak, chunki bu moda. Onaning qanday ta'kidlashidan qat'iy nazar, boshqa narsa amaliy va qulay ekanligini tushuntirmaydi, bola allaqachon o'z tanlovi uchun shaxsiy dalillar va tushuntirishlarni berishni boshlaydi. Va agar biz uni hurmat bilan tinglamasak, biz yarim jumlada: "Kichkina hali!", "Mana, siz o'sasiz, keyin gaplashasiz!" Degan iboralar bilan kesib tashladik, keyin bola psixologik travmaga duch keladi. Ushbu so'zlar bilan siz o'z nuqtai nazariga ega bo'lmagan, osongina boshqariladigan, kelajakdagi odamni shakllantirasiz. Bunday odamlar ko'pincha muayyan vaziyatlarda o'zini qanday tutish kerakligini bilishmaydi va xatti-harakatlar strategiyasini tanlaydilar, ular o'zlarining ko'rish sohasiga kirgan va boshqalarning so'zlari va xatti-harakatlarini to'g'ri tushunish va tushunishsiz nusxa ko'chirishni boshlaganlar. Shunday qilib, kelajakda o'z nuqtai nazariga ega bo'lmagan odamlar mazhablarga, jinoiy guruhlarga va hk. Shu sababli, bolada o'z nuqtai nazarini shakllantirish juda muhim, lekin shu bilan birga, bola bu mumkin va mumkin emas, ruxsat etilgan va taqiqlanganligini tushunishi uchun xatti-harakatlar chegaralarini belgilashdan qo'rqmaymiz.Bu davrda bolaning o'z hududiga ega bo'lishi juda muhim, agar u ilgari u erda bo'lmagan bo'lsa. Bu uning shaxsiy yotoqxonasi, shaxsiy stol, shaxsiy stul va shkafdagi shaxsiy javoni bo'lgan kvartiradagi shaxsiy xonasi yoki burchagi. Bu aniq uning hududi, ota-onalarning kirish imkoniyati cheklangan bo'lishi kerak. Bu bo'shliqning egasi bola bo'ladi. U o'zi u yerda tozalaydi yoki tozalamaydi, narsalarni tartibga soladi yoki ota-onasidan yordam, maslahat so'raydi. Biz faqat taklif qilishimiz mumkin, taklif qilamiz, taklif qilamiz, lekin majburlamang, majburlamang! Endi bola shaxsiy makoniga ega odamga aylanmoqda. Ko'pincha, tug'ma tartib va tozalik tuyg'usi bo'lgan onalar bu yerda turolmaydilar va tozalashni boshlaydilar, bu esa yana bolasining shaxsiy fikrini buzadi va uni dangasalik va bema'nilikka ko'ndiradi. Onalarning o'zi ham shaxsiy psixologik travma oladi xorijiy hududni olib tashlaganlarida, ular ko'proq minnatdorchilikni kutishadi, lekin ularni qabul qilishmaydi. Agar siz bolaning fikrini tinglamasangiz, ularni oqsoqollar xohlagan tarzda bajarishga, kamar bilan jazolashga majburlang - bularning hammasi norozilikka olib keladi. Va bu isyon, bolaning tabiatiga qarab, ikkita haddan tashqari qarama-qarshi xulq-atvor chizig'iga erishishi mumkin. Yoki u ota-onasidan butunlay yopiladi yoki uning tajovuzkorligini ochiq namoyish qilishga olib keladi. Bundan tashqari, bu holatda, bolalar jazodan qo'rqish yoki kattalarning hurmatsiz munosabati tufayli yolg'on gapirishni boshlashlari mumkin. Bu har bir kattalar uchun keraksiz nizolarni oldini olish va bola bilan aloqani yo'qotmaslik uchun tushunishi va eslashi uchun juda muhimdir. Shuningdek, ushbu yosh bosqichi davrning boshlanishi bilan bog'liq ijtimoiylashuv. Endi bola hovlida yoki maktabda biron bir guruhga tegishli bo'lishi kerak. Va uni eritib yubormaslik, balki o'zingizning fikringiz, didingiz va tashqi ko'rinishingiz bilan alohida shaxs bo'lish juda muhimdir. Uning pozitsiyasi va holati har bir guruhda shakllanadi.Bu yoshda, bolalar o'g'irlanishi ko'proq yoki kamroq darajada o'zini namoyon qilishi mumkin. Bola bu xatti-harakatlarning qanchalik yomon yoki noto'g'ri ekanligini to'liq anglamaydi. Ular shunchaki bir narsani yoqtirishadi va o'g'irlashayotganini anglamasdan olishadi. Bunday xatti-harakatlar yana tinch va bolalarning har qanday harakatlariga hurmat bilan boshqarilishi kerak. Bu o'g'irlik ekanligini, boshqalarning unga qanday aloqasi borligi va bu nimaga olib kelishini tushuntirishga ishonch hosil qiling. Maktabga tayyorgarlik davri 7 yillik inqiroz maktabga tayyorgarlik va boshlanish davri maktabda o'qish. Bola uchun bu davr yanada ravonroq kechishi uchun, u uyqusizroq bo'lsa, bolani yangi muhitga ko'nikishi kerakligini ko'rsangiz, uni oldindan maktabga ko'nikishi kerak. Ta'lim muassasasini uning obro'siga emas, balki o'qituvchilarning malakasiga qarab tanlash juda muhimdir. Bu holatda psixologik va hissiy qulaylik elita maktabida o'qish uchun sarflangan harajatlardan qimmatroqdir.Ko'pgina bolalar uchun maktabgacha tarbiyachini maktabga yozilish rejalashtirilgan maktabga olib borish juda foydali bo'ladi. Bu avvalambor uning yangi muhitni, yangi jamiyatni, yangi hayotni tushunishi, qabul qilishi va o'rganishi uchun zarurdir. Bu shunchaki bolalar maktab koridorlarida adashib qolishadi, masalan, ehtiyojlar darsidan chiqib ketish, bu yana qo'shimcha stressga olib keladi. Bunday holatlarning oldini olish uchun oldindan maktab atrofida yurish va sinflarning joylashishini o'rganish tavsiya etiladi. Agar yangi maktab jamoasi bola qatnashgan bolalar bog'chasi guruhining asosiy tarkibidan tuzilgan bo'lsa, juda yaxshi. Bu birinchi maktab kunlarida tashvish va stressni sezilarli darajada kamaytiradi. Ko'pincha, birinchi sinf o'quvchisi sinfda u yagona talaba emas, balki 20-30 yoshdagi o'quvchilardan biri ekanligiga tayyor emas. Ko'pincha o'qituvchi unga 100% e'tibor bera olmasligini tushunmaydi. Demak, xafagarchilik, sarosimaga tushish unga e'tibor berishga loyiq emasdek tuyuladi. Bolaning har biri o'ziga xos fe'l-atvori va fe'l-atvori bilan ajralib turishini anglab etganda, u boshqa bolalar bilan muloqotda va tushunishda harakat qilishi qiyin bo'lishi mumkin. Bunday reaktsiyalarning oldini olish yoki ularni minimallashtirish uchun tashrif buyurish juda muhimdir bolalar bog'chasi maktabdan kamida 2 yil oldin. Shundagina u ijtimoiylashuv bosqichidan o'tadi, bunda tengdoshlarga nisbatan g'azab, g'azab, tajovuzkorlik namoyon bo'ladi va ular o'zini tutishning maqbul strategiyalariga aylanadi. Agar bola ushbu bosqichdan o'tmasa, u ehtimol maktab jamoasi tomonidan qabul qilinmaydi va sinfda tanqidga uchraydi. Bolaning imkon qadar tezroq maktabga o'rganishi va u yerga ko'proq quvonch va ishtiyoq bilan borishi uchun bir nechta oddiy qoidalarni qo'llash kifoya.Birinchidan, boshlang'ich maktabda har 1 sentyabrni kichik oilaviy bayramga aylantirish mumkin: xonani tematik belgilar va plakatlar bilan bezash, oilaviy kechki ovqatni pirojnoe bilan bezash va bu kun qanday o'tganini muhokama qilish va ushbu o'quv yili uchun yutuqlar rejasini tuzish. Birinchi sinf o'quvchilari uchun, agar ota-onalar u bilan maktab haqida hamma narsani muhokama qilsalar, birinchi marta katta yordam bo'ladi.Shunday qilib, ertalab bolani olib ketayotganda, u bilan qanday qilib bugun o'qishi, u uchun qanchalik muhim va zarurligini muhokama qilishingiz mumkin. Bolani butun maktab kunida ijobiy energiya bilan to'ldirish uchun buni yaxshi va ijobiy kayfiyatda qilish juda muhimdir. Mashg'ulotdan keyin talaba bilan uchrashish, bu kun qanday o'tganini, qanday baholarni olganligini, darsda nima javob berishi mumkinligini, nimaga javob bera olmaganini, bugun nimani yoqtirganini va nima yo'qligini muhokama qilish juda foydali bo'ladi. Ota-onalar nafaqat ta'lim muammolarini, balki bola yaxshi bo'lgan, kim bilan muloqot qilishni yoqtirgan va kim bilan - yomon bo'lgan boshqa o'quvchilar bilan munosabatlarni muhokama qilishganda juda yaxshi. Yakuniy xulosalarni chiqarishga ishonch hosil qiling. Va, albatta, biz bola bilan hurmat, qo'llab-quvvatlash bilan muloqot qilamiz va muvaffaqiyatsizliklar va xatolar uchun achinmaymiz. Farzandingizni boshqalar bilan taqqoslash mumkin emasligini eslash juda muhimdir. Biror kishini har qanday taqqoslash, u kattalarning roziligini va sevgisini olish uchun uning iltifotiga murojaat qilishni boshlaydi. Shunday qilib, bolalar o'qish va bilim olish uchun emas, balki yaxshi baholar uchun maktabga borishni boshlaydilar. Maktabda o'z oilalaridan ajralib, bolalar yangi jamiyatda yashaydilar, bu erda ular uyda emas, boshqacha munosabatda bo'ladilar. Bu erda ular ota-onalaridan olgan sevgi va g'amxo'rlikni his qilishmaydi. Ular yolg'iz va hech kim sevmaydi, tushunmaydi ularga ko'rinadi. Bunday holda, oila bolaga katta yordam va yordam berishi mumkin. Buning uchun, masalan, haftada kamida bir marta oilaviy choy ziyofati o'tkazish kifoya, bu erda hamma, shu jumladan bola ham o'z haftasi qanday o'tganini aytib beradi. Va yana, biz hech qachon hech kimni ayblamaymiz va hech kimni muhokama qilmaymiz. Bu nafaqat bolani, balki hamma uchun, oilani qo'llab-quvvatlashning juda muhim doirasi bo'ladi. Yuqorida aytilganlarning barchasi shakllantirishda katta rol o'ynaydi o'zini hurmat qilish bola. Bundan tashqari, ko'plab psixologlar 5 yoshdan boshlab bolalar sport bilan shug'ullanishlarini tavsiya qiladilar. Bu nafaqat o'zini o'zi qadrlashni shakllantirishga yordam beradi, balki javobgarlik, jismoniy mehnat ko'nikmalarini va foydali ishning ichki holatini rivojlantiradi. Siz bir nechta sport bo'limlarini tanlashni taklif qilishingiz mumkin, shunda bolaning o'zi xohlagan narsasini tanlaydi. Bu erda xato qiladigan ota-onalar bor. Ko'pincha, o'z bolasini doiralar va bo'limlarga berib, kattalar faqat shaxsiy fikrlari va tanlovlari asosida harakat qilishadi. Ular o'zlarini nima qilishni xohlashlarini aniq tanlaydilar, ammo ba'zi sabablarga ko'ra ular muvaffaqiyatga erisha olmadilar. Endi, kattalar odam o'z bolasi orqali o'zini anglashga intilib, ongini buzadi va shaxsiy xohish-istaklari bilan tajovuz qiladi. Tabiiyki, bolalar imkon qadar qarshilik ko'rsatishadi. Yoki ular ushbu to'garaklarga va umuman maktablarga jalb qilinmaydilar yoki ularga majburan tashrif buyurib, nafrat va bu sinflardan voz kechishni umr bo'yi davom ettiradilar. Tabiiyki, bunday mashg'ulotlardan biron bir foyda kutish uchun hech qanday sabab yo'q. Yuqoridagilarga qo'shimcha ravishda, bu bola bilan to'g'ri xulq-atvorni shakllantirishga, uning yoshiga qarab dunyoni bilish bosqichlarini bilish va tushunishga yordam beradi.
Agar bolada 7 yil davomida inqiroz bo'lsa, ota-onalarga o'zini qanday tutish kerakligi kichik shaxsning keyingi to'g'ri rivojlanishidagi eng muhim omillardan biri bo'lib qoladi. Bu yoshda, bolalar, garchi u ko'rinmasa ham, ota-onalarining fikrlarini diqqat bilan tinglang. Ular yolg'onga juda sezgir bo'ladilar, ammo samimiy his-tuyg'ularga emas. Bunday «tanqidiy» davrda amalga oshirilmagan ota-onalarning va'dalari, ularga nisbatan xafagarchilik umrbod saqlanib qoladi. 6-7 yoshida ota-onalar farzandiga axloqiy fazilatlarni singdirishlari va "yaxshi" va "yomon" tushunchalari o'rtasidagi farqlarni tushuntirishlari kerak. Umuman olganda, 7 yillik hayot inqirozi mutlaqo sezilmaydigan, og'riqsiz o'tib ketishi mumkin va hatto to'g'ri munosabatda bo'lganda bolada ajoyib insoniy fazilatlarni shakllantirishi mumkin. Buning uchun bir nechta asosiy qoidalarga rioya qilish kifoya: Afsuski, bu hayot davrida bola o'zining bolalikdagi aybsizligini yo'qotadi. Yaqinda u o'zining yoqtirmasligini yashirishni, yolg'on qayg'u yoki quvonchni va ayyorlikni ko'rsatishni o'rganadi. Shuningdek, u jamoada birga yashashga moslashadi, oiladagi o'rnini tushunadi. Bu sodir bo'lganda - yana bir asr inqirozi o'tdi. 6-8 yoshli bolaning xatti-harakatlarining sabablari Ushbu davrning asosiy va ajralib turadigan xususiyati - bu bolaning ko'rinishi shaxsiy fikrva asrab olish shaxsiy qarorlar. Bu taxminan 5 dan 9 yilgacha sodir bo'ladi. Agar 3 yoshida biz hozirgi paytda bolaning xohlagan yoki yoqtiradigan narsalarini amalga oshirish istagiga duch kelgan bo'lsak va bu istaklar tabiatan situatsion bo'lsa, 7 yoshga yaqinroq bo'lganida, bu istaklar uning shaxsiy fikriga aylanadi. U shunchaki bu kiyimlarni sotib olishni xohlamaydi. U uni sotib olishi kerak, chunki bu moda. Onaning qanday ta'kidlashidan qat'iy nazar, boshqa narsa amaliy va qulay ekanligini tushuntirmaydi, bola allaqachon o'z tanlovi uchun shaxsiy dalillar va tushuntirishlarni berishni boshlaydi. Va agar biz uni hurmat bilan tinglamasak, biz yarim jumlada: "Kichkina hali!", "Mana, siz o'sasiz, keyin gaplashasiz!" Degan iboralar bilan kesib tashladik, keyin bola psixologik travmaga duch keladi. Ushbu so'zlar bilan siz o'z nuqtai nazariga ega bo'lmagan, osongina boshqariladigan, kelajakdagi odamni shakllantirasiz. Bunday odamlar ko'pincha muayyan vaziyatlarda o'zini qanday tutish kerakligini bilishmaydi va xatti-harakatlar strategiyasini tanlaydilar, ular o'zlarining ko'rish sohasiga kirgan va boshqalarning so'zlari va xatti-harakatlarini to'g'ri tushunish va tushunishsiz nusxa ko'chirishni boshlaganlar. Shunday qilib, kelajakda o'z nuqtai nazariga ega bo'lmagan odamlar mazhablarga, jinoiy guruhlarga va hk. Shu sababli, bolada o'z nuqtai nazarini shakllantirish juda muhim, lekin shu bilan birga, bola bu mumkin va mumkin emas, ruxsat etilgan va taqiqlanganligini tushunishi uchun xatti-harakatlar chegaralarini belgilashdan qo'rqmaymiz.Bu davrda bolaning o'z hududiga ega bo'lishi juda muhim, agar u ilgari u erda bo'lmagan bo'lsa. Bu uning shaxsiy yotoqxonasi, shaxsiy stol, shaxsiy stul va shkafdagi shaxsiy javoni bo'lgan kvartiradagi shaxsiy xonasi yoki burchagi. Bu aniq uning hududi, ota-onalarning kirish imkoniyati cheklangan bo'lishi kerak. Bu bo'shliqning egasi bola bo'ladi. U o'zi u yerda tozalaydi yoki tozalamaydi, narsalarni tartibga soladi yoki ota-onasidan yordam, maslahat so'raydi. Biz faqat taklif qilishimiz mumkin, taklif qilamiz, taklif qilamiz, lekin majburlamang, majburlamang! Endi bola shaxsiy makoniga ega odamga aylanmoqda. Ko'pincha, tug'ma tartib va tozalik tuyg'usi bo'lgan onalar bu yerda turolmaydilar va tozalashni boshlaydilar, bu esa yana bolasining shaxsiy fikrini buzadi va uni dangasalik va bema'nilikka ko'ndiradi. Onalarning o'zi ham shaxsiy psixologik travma oladi xorijiy hududni olib tashlaganlarida, ular ko'proq minnatdorchilikni kutishadi, lekin ularni qabul qilishmaydi. Agar siz bolaning fikrini tinglamasangiz, ularni oqsoqollar xohlagan tarzda bajarishga, kamar bilan jazolashga majburlang - bularning hammasi norozilikka olib keladi. Va bu isyon, bolaning tabiatiga qarab, ikkita haddan tashqari qarama-qarshi xulq-atvor chizig'iga erishishi mumkin. Yoki u ota-onasidan butunlay yopiladi yoki uning tajovuzkorligini ochiq namoyish qilishga olib keladi. Bundan tashqari, bu holatda, bolalar jazodan qo'rqish yoki kattalarning hurmatsiz munosabati tufayli yolg'on gapirishni boshlashlari mumkin. Bu har bir kattalar uchun keraksiz nizolarni oldini olish va bola bilan aloqani yo'qotmaslik uchun tushunishi va eslashi uchun juda muhimdir. Shuningdek, ushbu yosh bosqichi davrning boshlanishi bilan bog'liq ijtimoiylashuv. Endi bola hovlida yoki maktabda biron bir guruhga tegishli bo'lishi kerak. Va uni eritib yubormaslik, balki o'zingizning fikringiz, didingiz va tashqi ko'rinishingiz bilan alohida shaxs bo'lish juda muhimdir. Uning pozitsiyasi va holati har bir guruhda shakllanadi.Bu yoshda, bolalar o'g'irlanishi ko'proq yoki kamroq darajada o'zini namoyon qilishi mumkin. Bola bu xatti-harakatlarning qanchalik yomon yoki noto'g'ri ekanligini to'liq anglamaydi. Ular shunchaki bir narsani yoqtirishadi va o'g'irlashayotganini anglamasdan olishadi. Bunday xatti-harakatlar yana tinch va bolalarning har qanday harakatlariga hurmat bilan boshqarilishi kerak. Bu o'g'irlik ekanligini, boshqalarning unga qanday aloqasi borligi va bu nimaga olib kelishini tushuntirishga ishonch hosil qiling. Maktabga tayyorgarlik davri 7 yillik inqiroz maktabga tayyorgarlik va boshlanish davri maktabda o'qish. Bola uchun bu davr yanada ravonroq kechishi uchun, u uyqusizroq bo'lsa, bolani yangi muhitga ko'nikishi kerakligini ko'rsangiz, uni oldindan maktabga ko'nikishi kerak. Ta'lim muassasasini uning obro'siga emas, balki o'qituvchilarning malakasiga qarab tanlash juda muhimdir. Bu holatda psixologik va hissiy qulaylik elita maktabida o'qish uchun sarflangan harajatlardan qimmatroqdir.Ko'pgina bolalar uchun maktabgacha tarbiyachini maktabga yozilish rejalashtirilgan maktabga olib borish juda foydali bo'ladi. Bu avvalambor uning yangi muhitni, yangi jamiyatni, yangi hayotni tushunishi, qabul qilishi va o'rganishi uchun zarurdir. Bu shunchaki bolalar maktab koridorlarida adashib qolishadi, masalan, ehtiyojlar darsidan chiqib ketish, bu yana qo'shimcha stressga olib keladi. Bunday holatlarning oldini olish uchun oldindan maktab atrofida yurish va sinflarning joylashishini o'rganish tavsiya etiladi. Agar yangi maktab jamoasi bola qatnashgan bolalar bog'chasi guruhining asosiy tarkibidan tuzilgan bo'lsa, juda yaxshi. Bu birinchi maktab kunlarida tashvish va stressni sezilarli darajada kamaytiradi. Ko'pincha, birinchi sinf o'quvchisi sinfda u yagona talaba emas, balki 20-30 yoshdagi o'quvchilardan biri ekanligiga tayyor emas. Ko'pincha o'qituvchi unga 100% e'tibor bera olmasligini tushunmaydi. Demak, xafagarchilik, sarosimaga tushish unga e'tibor berishga loyiq emasdek tuyuladi. Bolaning har biri o'ziga xos fe'l-atvori va fe'l-atvori bilan ajralib turishini anglab etganda, u boshqa bolalar bilan muloqotda va tushunishda harakat qilishi qiyin bo'lishi mumkin. Bunday reaktsiyalarning oldini olish yoki ularni minimallashtirish uchun tashrif buyurish juda muhimdir bolalar bog'chasi maktabdan kamida 2 yil oldin. Shundagina u ijtimoiylashuv bosqichidan o'tadi, bunda tengdoshlarga nisbatan g'azab, g'azab, tajovuzkorlik namoyon bo'ladi va ular o'zini tutishning maqbul strategiyalariga aylanadi. Agar bola ushbu bosqichdan o'tmasa, u ehtimol maktab jamoasi tomonidan qabul qilinmaydi va sinfda tanqidga uchraydi. Bolaning imkon qadar tezroq maktabga o'rganishi va u yerga ko'proq quvonch va ishtiyoq bilan borishi uchun bir nechta oddiy qoidalarni qo'llash kifoya.Birinchidan, boshlang'ich maktabda har 1 sentyabrni kichik oilaviy bayramga aylantirish mumkin: xonani tematik belgilar va plakatlar bilan bezash, oilaviy kechki ovqatni pirojnoe bilan bezash va bu kun qanday o'tganini muhokama qilish va ushbu o'quv yili uchun yutuqlar rejasini tuzish. Birinchi sinf o'quvchilari uchun, agar ota-onalar u bilan maktab haqida hamma narsani muhokama qilsalar, birinchi marta katta yordam bo'ladi.Shunday qilib, ertalab bolani olib ketayotganda, u bilan qanday qilib bugun o'qishi, u uchun qanchalik muhim va zarurligini muhokama qilishingiz mumkin. Bolani butun maktab kunida ijobiy energiya bilan to'ldirish uchun buni yaxshi va ijobiy kayfiyatda qilish juda muhimdir. Mashg'ulotdan keyin talaba bilan uchrashish, bu kun qanday o'tganini, qanday baholarni olganligini, darsda nima javob berishi mumkinligini, nimaga javob bera olmaganini, bugun nimani yoqtirganini va nima yo'qligini muhokama qilish juda foydali bo'ladi. Ota-onalar nafaqat ta'lim muammolarini, balki bola yaxshi bo'lgan, kim bilan muloqot qilishni yoqtirgan va kim bilan - yomon bo'lgan boshqa o'quvchilar bilan munosabatlarni muhokama qilishganda juda yaxshi. Yakuniy xulosalarni chiqarishga ishonch hosil qiling. Va, albatta, biz bola bilan hurmat, qo'llab-quvvatlash bilan muloqot qilamiz va muvaffaqiyatsizliklar va xatolar uchun achinmaymiz. Farzandingizni boshqalar bilan taqqoslash mumkin emasligini eslash juda muhimdir. Biror kishini har qanday taqqoslash, u kattalarning roziligini va sevgisini olish uchun uning iltifotiga murojaat qilishni boshlaydi. Shunday qilib, bolalar o'qish va bilim olish uchun emas, balki yaxshi baholar uchun maktabga borishni boshlaydilar. Maktabda o'z oilalaridan ajralib, bolalar yangi jamiyatda yashaydilar, bu erda ular uyda emas, boshqacha munosabatda bo'ladilar. Bu erda ular ota-onalaridan olgan sevgi va g'amxo'rlikni his qilishmaydi. Ular yolg'iz va hech kim sevmaydi, tushunmaydi ularga ko'rinadi. Bunday holda, oila bolaga katta yordam va yordam berishi mumkin. Buning uchun, masalan, haftada kamida bir marta oilaviy choy ziyofati o'tkazish kifoya, bu erda hamma, shu jumladan bola ham o'z haftasi qanday o'tganini aytib beradi. Va yana, biz hech qachon hech kimni ayblamaymiz va hech kimni muhokama qilmaymiz. Bu nafaqat bolani, balki hamma uchun, oilani qo'llab-quvvatlashning juda muhim doirasi bo'ladi. Yuqorida aytilganlarning barchasi shakllantirishda katta rol o'ynaydi o'zini hurmat qilish bola. Bundan tashqari, ko'plab psixologlar 5 yoshdan boshlab bolalar sport bilan shug'ullanishlarini tavsiya qiladilar. Bu nafaqat o'zini o'zi qadrlashni shakllantirishga yordam beradi, balki javobgarlik, jismoniy mehnat ko'nikmalarini va foydali ishning ichki holatini rivojlantiradi. Siz bir nechta sport bo'limlarini tanlashni taklif qilishingiz mumkin, shunda bolaning o'zi xohlagan narsasini tanlaydi. Bu erda xato qiladigan ota-onalar bor. Ko'pincha, o'z bolasini doiralar va bo'limlarga berib, kattalar faqat shaxsiy fikrlari va tanlovlari asosida harakat qilishadi. Ular o'zlarini nima qilishni xohlashlarini aniq tanlaydilar, ammo ba'zi sabablarga ko'ra ular muvaffaqiyatga erisha olmadilar. Endi, kattalar odam o'z bolasi orqali o'zini anglashga intilib, ongini buzadi va shaxsiy xohish-istaklari bilan tajovuz qiladi. Tabiiyki, bolalar imkon qadar qarshilik ko'rsatishadi. Yoki ular ushbu to'garaklarga va umuman maktablarga jalb qilinmaydilar yoki ularga majburan tashrif buyurib, nafrat va bu sinflardan voz kechishni umr bo'yi davom ettiradilar. Tabiiyki, bunday mashg'ulotlardan biron bir foyda kutish uchun hech qanday sabab yo'q. Yuqoridagilarga qo'shimcha ravishda, bu bola bilan to'g'ri xulq-atvorni shakllantirishga, uning yoshiga qarab dunyoni bilish bosqichlarini bilish va tushunishga yordam beradi.
Bu maktabda o'qishning boshlanishi, shuningdek, uning shaxsiy xususiyatlari bilan bog'liq bo'lishi mumkin.Ushbu davrda yomon baholanishdan qo'rqish mavjud. Yolg'izlikdan qo'rqish paydo bo'lishi mumkin. Ko'pincha ertak qahramonlarining hujumidan qo'rqish bor. Bu zamonaviy multfilmlar, mistik filmlar va ko'rsatuvlarga haddan tashqari ishtiyoq bilan bog'liq. Natijada, qo'rquvning uchligi paydo bo'lishi mumkin: yolg'izlik - zulmat - yopiq joy.
Bunday hollarda bolalarni qorong'i xonada yopib, jazolash juda xavflidir. Bu juda salbiy psixologik muammolarga olib kelishi mumkin.
5 yildan keyin bola bu hayotdagi hamma narsa vaqtinchalik, odamlar o'lim ekanligini tushunishga kirishadi. Ota-onasi uchun ham o'lim qo'rquvi bor. Bundan tashqari, ota-onalar uchun qo'rquv o'ziga qaraganda ancha kuchli va yorqinroq.
Ularning qobiliyatlari va imkoniyatlari haqida shubhalar mavjud. Bolalar jamoat fikriga qo'shilmaslikdan qo'rqishadi, qora qo'y bo'lishni xohlamaydilar. Bolaga, agar u atrofdagilar ko'rishni xohlagan narsa bo'lmasa, ular uni sevmasliklari ko'rinadi. Agar u bu qo'rquvni engib chiqa olmasa, uni oshirib yubormasa, kelajakda u ommaviy nutqda muammolarga duch keladi, u boshqalarning fikriga juda bog'liq bo'ladi.
Ko'p sonli qo'rquv, tajriba, katta jismoniy, ruhiy, aqliy ortiqcha yuk, bularning barchasi bolani stressga olib kelishi mumkin. Bolada stress mavjudligini ko'rsatadigan belgilarga alohida e'tibor qaratish lozim:
- tez-tez rad qilish, xafa bo'lish, tajovuzkorlik, haddan tashqari talabchanlik
- bola go'daklikka qaytadi (adyol bilan o'raladi, homilalik holatida yotadi, “men uyda bo'laman” so'zlari bilan muammolardan qutuladi)
- asabiylashish kuchaygan
- kayfiyat o'zgaradi
- yangi odamlar paydo bo'lganda ko'z yoshlar
- giperaktiv xatti-harakatlarning passivga kutilmagan tarzda o'zgarishi
Agar siz ushbu belgilarning xatti-harakatlarida paydo bo'lishini sezsangiz va ular uzoq vaqt davom etsa, unda siz "o'z-o'zini davolash" bilan shug'ullanmasligingiz kerak, albatta malakali psixologdan yordam so'rashingiz kerak.
Shuni ta'kidlash kerakki, psixologlarning umumiy tavsiyalari mavjud, ammo har bir bola individualdir va o'z tajribasiga va shaxsning tug'ma aqliy xususiyatlariga ega. 7 yoshdagi bir bola ochiq va o'ta ijtimoiy faol, ikkinchisi esa yopiq va qo'rquvga to'la bo'ladi. Biri tezda yangi odamlarga va atrofdagilarga o'rganib qoladi, ikkinchisi uzoq moslashishga muhtoj bo'ladi. Buni hisobga olish kerak.
Inqiroz - Bu bir yoshni ikkinchisidan ajratib, bolaning rivojlanishi egri tomon burilishdir. Etti yillik inqirozning asosiy alomatlaridan biri antikalar, uslublar va itoatsizlikdir. Bola nazoratsiz bo'lib qoladi, u ota-onalarning izohlariga javob bermaydi, ularni tinglamaslikka da'vo qiladi yoki ochiq to'qnashuvga tushadi. Umuman olganda, barcha krizislar bir-biriga o'xshashdir. Yetti yillik inqirozning ahamiyati ko'plab rus psixologlari tomonidan
o'rganilganligi bilan izohlanadi. L.S.Vigotskiy yetti yillik inqirozning psixologik ma'nosini, o'z-o'zidan yo'qolib, hozirgi vaziyatda bola erkinlikka erishishini tushunadi. Bu erkinlik unga ruhiy hayotining o'zboshimchaliklari va vositachiligi orqali beriladi. U o'z tajribalarini tushunishni va anglashni boshlaydi, “hissiyotlar mantig'i” vujudga keladi. Bundan tashqari, o'z tajribalarini umumlashtirish qobiliyati paydo bo'ladi (faqat hozir bola, o'zini to'liq anglab yetganida, katta yoshlilarning afzalliklariga e'tibor bermasdan, “menga yoqadi, lekin bunday emas” deb ayta oladi). Maktab hayotida ishtirok etish tufayli bolaning qiziqishlari va ijtimoiy aloqalari doirasi kengayadi; kattalar va tengdoshlar bilan aloqa o'zboshimchalikga aylanadi, ma'lum qoidalar bilan "vositachilik qilinadi".Yetti yillik inqirozga olib keladigan asosiy aqliy neoplazma - bu ijtimoiy faoliyatga qobiliyat va ehtiyoj. Bola ma'lum bir ijtimoiy mavqeni - talabaning mavqeini olishga intiladi.L.S.Vigotskiy nazariyasiga ko'ra, yoshga bog'liq krizislar shaxsiyatni shakllantirishning ajralmas qismi hisoblanadi. Har bir inqirozning natijasi - keyingi rivojlanish asoslangan aqliy neoplazma. Shunday qilib, yosh inqirozisiz, rivojlanish mumkin emas. Vigotskiy yoshning ikki turi - tanqidiy va barqarorlik g'oyasini taqdim etadi. Inqiroz davrida "Rivojlanish bo'ronli, tezkor, ba'zan katastrofik xarakterga ega." Kritik davr uyatsizlik, atrof-muhit o'rtasidagi ziddiyat va bolaning unga bo'lgan munosabati bilan belgilanadi. Barqaror davrda rivojlanish yangi shaxsiyat tuzilmasi - neoplazmaning paydo bo'lishiga olib keladi. Ushbu neoplazma bola va uning atrofidagi haqiqat o'rtasidagi uyg'unlikni buzilishiga olib keladi. Rivojlanishda yangilarning paydo bo'lishi, albatta, bir vaqtning o'zida eskilarning parchalanishidir.
Yetti yillik inqiroz misolidan foydalanib, L.I.Bojovich asarlarida yangi hayot sharoitlariga o'tishning kechikishi rivojlanish inqirozining belgisi sifatida tushuniladigan hodisalarga olib kelishi ko'rsatilgan. Bu A.N.Leontyevning rivojlanishning inqirozsiz tabiati haqidagi fikrida aks etdi. Inqirozlar norma emas, balki rivojlanish patologiyasi bo'lishi kerak edi. Inqiroz noto'g'ri tarbiya natijasidir. A.N.Leontyevning faoliyat nazariyasida tanqidiy asr - bu yetakchi faoliyatdagi o'zgarish davri.Yetti yoshida o'yin faoliyati o'quv faoliyati bilan almashtiriladi. Yangi faoliyatning paydo bo'lishi yangi motivlarning paydo bo'lishi mexanizmi bilan bog'liq bo'lib, "maqsadni maqsadga yo'naltirish" bilan bog'liq. Leontyev inqiroz (rivojlanishning og'riqli, o'tkir davri) bir barqaror davrdan ikkinchisiga, bir etakchi faoliyatdan boshqasiga o'tishning zaruriy alomati emas, deb hisoblaydi. Chiqib ketish zarurligini tan olish yoki anglamaslik L.S.Vygotskiy va A.N. Leontyevlarning pozitsiyalaridan tubdan farq qiladi.